از نوعـدوستي تا دگـرخـواهــي
نويسنده: بشرا شريعتي
امام علي (ع): انسان به هيچ زينتي، زيبا تر از جوانمردي آراسته نشده است
    رگ هاي گردنش متورم مي شود، صورتش از شدت عصبانيت قرمز شده، دست هايش را با هيجان تكان مي دهد و با صداي بلند ناسزا مي گويد. دست كشتي گير تيم خود را مي گيرد و اجازه نمي دهد به تشك برگردد تا مسابقه ادامه پيدا كند. اصلاً يادش رفته كه براي چه پا به ميدان مسابقه گذاشته است. در گذشته نه چندان دور در اين سرزمين پهلواناني بودند كه در همين تشك كشتي، مسابقه مي دادند و چه مي باختند و چه مي بردند، هرگز فروتني و تواضع را فراموش نمي كردند اما با ديدن چنين صحنه هايي تمام آن چيزهايي كه از كشتي و كشتي گرفتن در ذهن داشتم، از جوانمردي گرفته تا راه و رسم پهلواني، دود مي شود و به هوا مي رود. چرا ميدان مسابقه ورزش ملي ما، كشتي، كه روزي عرصه اي براي عرضه پهلواني و جوانمردي بود، اينچنين ميداني براي عقده گشايي و نمايش غرور و خودخواهي شده است؟
        ريشه تاريخي و كهن جوانمردي
    فتوت در زبان عربي و جوانمردي در زبان پارسي واژه ها و صفاتي متعالي محسوب مي شوند كه درون جامعه رخ مي نمايد تا سياهي و چركي اعمالي چون ظلم و ستم را از بين ببرند. جوانمردي در جهان و بخصوص در ايران ريشه تاريخي و كهني دارد به گونه اي كه اصل اين جريان را به انديشه هاي باستاني آئين زرتشت نسبت مي دهند.
    جوانمردي در طول تاريخ خود جرياني از فراز و نشيب ها را تجربه كرده است. گاهي جوانمردي را عياري مي گفتند كه سلاح برداشتند، گاهي اوقات جوانمردان را لات هايي نسبت مي دادند كه از اصول اخلاقي بهره اي نبرده اند و گاهي آنان را داراي صفات نيك و اهل فضل و فکر و عرفان مي دانستند. به هر حال جوانمردي و جوانمردان هم در تاريخ و ادبيات ايران و هم در واقعيت هاي اجتماعي حضوري قابل تامل دارند.
        تاريخ كهن جوانمردي در ايران
    هوشنگ شكري نويسنده كتاب «پهلواني و جوانمردي در ايران (از گذشته تا حال)» درباره تاريخچه جوانمردي در ايران مي گويد: طبق اسنادي كه وجود دارد، جوانمردي از دوران ميترايي در جامعه وجود داشته طوري كه در ايران باستان الهه اي به نام الهه پيمان و وفاداري داشتيم كه در يونان به آن هليوس مي گفتند.
        تشريح مرام جوانمردان در فتوت نامه ها
    وي ادامه مي دهد: در ايران هر طيف و صنفي دستورالعملي داشتند كه به آن «فتوت نامه» مي گفتند. اين فتوت نامه، قابوس و وظايف آنها در برابر جامعه و هم صنفان را تشريح مي كرده است. قديم ترين فتوت نامه متعلق به نجم الدين كاشاني است.
    شكري اضافه مي كند: در اين فتوت نامه ها هفت ويژگي شامل راستي، وفاي به عهد، حق آب و نمك، ستاري يا پوشاندن عيب ها، مروت، گذشت، ايثار و قول دادن و وفاي به عهد تا پاي جان از اهميت بسياري برخوردار بوده است.
    وي مي افزايد: حتي اين صفت نيك يعني جوانمردي در ادبيات ما نيز حضور چشمگيري داشته است به طور مثال عنصرالمعالي کيکاوس بن اسکندربن قابوس بن وشمگيربن زيار در كتاب خود قابوس نامه بابي تحت عنوان «فتوت» دارد. وي بيان مي دارد: جوانمردي يك فرهنگ والابوده كه از بالاترين تا خردترين لايه هاي جامعه به آن پايبند بوده اند.
        جايگاه جوانمردان در جامعه
    نويسنده كتاب «عياران (نينجاهاي ايراني)» درباره رده هاي اجتماعي جوانمردان در ايران باستان نيز مي گويد: سلحشوران يا مرد معنوي كه با دشمنان مي جنگيد در رده هاي بالاي اجتماعي طبقه جوانمردان قرار مي گرفت، عياران و طياران نيز در رده بعدي بودند اما در رده پائين اجتماعي جاهلان يا لات ها قرار داشتند. لوطي ها نيز جوانمرداني صاحب سبك بودند كه سير و سلوك مشخصي نداشتند و بيشتر آموزه هاي آنان خودجوش بود.
    وي درباره جايگاه زنان در طبقه اجتماعي جوانمردان مي گويد: بانوان نيز مي توانستند در طريق فتوت قرار گيرند و داراي ويژگي هاي جوانمردي باشند اما نمي تواستند وارد حلقه هاي جوانمردي در جامعه شوند.
        فتوت و جوانمردي در اسلام
    جوانمردي همانطور كه گفته شد داراي تاريخچه طولاني است كه ريشه در باورها و آيين هاي كهن دارد. اما آيا اسلام نيز بر اين صفت تاكيد كرده است؟
    بنا بر آن چيزي كه از روايات و احاديث به ما رسيده است، جوانمردي در اسلام از صفات نيك شمرده مي شود و جوانمردان در اسلام مورد تفقد واقع مي شدند. امام علي (ع) درباره جوانمردي مي فرمايند: «ما تزين الانسان بزينه اجمل من الفتوه» انسان به هيچ زينتي، زيباتر از جوانمردي آراسته نشده است. (غرر الحکم، ج 6، ص 96)
    هوشنگ شكري درباره فتوت در آئين اسلام مي گويد: در قرآن كريم و در سوره كهف خداوند از اصحاب كهف به عنوان اصحاب يار و جوانمرد نام مي برد. حضرت يوشع، ابراهيم و يوسف عليهم السلام نيز در قرآن جوانمرد ناميده شده اند.
        پيوستن پيامبر اسلام به پيمان جوانمردان
    وي ادامه مي دهد: پيامبر گرامي اسلام (ص) هنگامي كه به سن بلوغ رسيدند، به پيماني تحت عنوان «حلف الفضول» يا پيمان جوانمردان پيوستند تا داد از مظلومان بستاند. مولاعلي (ع) هم سرسلسله فتوت شيعه هستند. به گواه تاريخ ايشان از جوانمردان روزگار خويش بوده اند و داستان ها و روايات بسياري از منش جوانمردي ايشان باقي مانده است.
    در روايت از حضرت امام جعفر صادق(ع) نيز نقل شده است كه از جدش روايت کرده است كه رسول خدا(ص) فرمودند جوانمردي امت مرا 10 علامت است. گفتند اي رسول خدا آن علامت ها کدام است؟ فرمود: راستگويي و وفاي به عهد و اداي امانت و ترک دروغگويي و بخشودن بر يتيم و دستگيري سائل و بخشيدن آنچه رسيده است و بسياري احسان و خواندن مهمان و سرهمه آنها حيا است. (ابن معمار حنبلي، کتاب الفتوه، صص 3-132)
        جوانمردي در جامعه امروز
    در روزگاري نه چندان دور جواناني از تبار همان جوانمردان ايراني با تاسي از امامان خويش همچون سرور و سالار شهيدان امام حسين (ع) جان خويش را در طبق اخلاص گذاشتند و از سرزمين خويش با تمام توان دفاع كردند. آنان چنان شجاعانه جنگيدند كه داستان شجاعتشان به افسانه بيشتر شبيه است تا واقعيت! اما چه شده كه اين صفت نيك كه ريشه در تاريخ، مذهب، ادبيات و... جامعه ايراني دارد، به فربه گي ديروز رخ نمي نمايد.
    چرا در برابر اتفاقات دردناك در كوچه و خيابان به جاي كمك و خيرخواهي تنها مي ايستيم و تماشا مي كنيم؟ ما را چه شده كه در روز روشن كمر به قتل جواني مي گيرند و ما تماشاچي مي شويم؟!
        جوانمردي كرامت است
    دكتر عباس محمدي اصل، جامعه شناس و عضو هيات علمي جامعه شناسي دانشگاه علامه طباطبايي در اين باره مي گويد: جوانمردي يك نوع كرامت است و جوانمرد كسي است كه نيازهاي ديگران را برطرف مي كند اما تاکيد بر ديگرخواهي بدون مرز نکشيدن ميان خودخواهي و خودپرستي باعث ايجاد مسئله مي شود. به قول سعدي؛ کرامت جوانمردي و نان دهي است / مقالات بيهوده طبل تهي است. وي ادامه مي دهد: در حقيقت از نوعدوستي به دگرخواهي مي رسيم كه اين راه جوانمردي است اما قدم اول در اين راه اين است كه ابتدا نيازهاي خود را برطرف كنيم. بدون اين كه نيازها و مشكلات خود را برطرف كنيم نمي توانيم مشكلات و نيازهاي ديگران را رفع كنيم.
        جوانمردي بعدي تربيتي دارد
    محمدي اصل اضافه مي كند: از سوي ديگر فصل متمايز انسان و حيوان همان جوانمردي است. سعدي در اين باره بيتي دارد كه مي گويد؛ آدمي فضل بر دگر حيوان/ به جوانمردي و ادب دارد. در واقع جوانمردي بعدي تربيتي و غيرغريزي دارد. اما انسان براي رسيدن به چنين بعدي به الگو نياز دارد در حالي كه به نظر مي رسد جامعه ما در بعضي از زمينه ها نتوانسته اين الگو را خلق و يا معرفي كند.
    ارائه الگو براي نهادينه كردن خصلت جوانمردي
    وي بيان مي دارد: ما براي الگوسازي از خصلت جوانمردي نتوانستيم از مكانيسم آموزشي جامعه استفاده كنيم بنابراين الگوي شخصيتي در عرصه هاي مختلف بويژه در ورزش و رسانه نداريم كه بتوانيم به مردم معرفي كنيم تا جوانمردي در جامعه كمرنگ نشود و از بين نرود. زماني مرحوم تختي در جامعه آن زمان ايران مظهر جوانمردي و فتوت بود اما هم اكنون كمتر مي توان شخصيتي را به عنوان مظهر و الگوي جوانمردي به جوانان معرفي كرد. اين جامعه شناس و استاد دانشگاه تصريح مي كند: بخشي از اين الگوسازي هم در تبادلات اجتماعي شكل مي گيرد. در واقع ارزش ها باعث ايجاد يا بازتوليد ارزش ها مي شود در حقيقت علم و ادب جوانمردي را آموزش مي دهد، علم همان ادب است و ادب از انسانيت ناشي مي شود. اما آموزش همين علم با مشكلاتي روبه رو است كه باعث شده عنصر جوانمردي نتواند از گذشته و از كتاب ها به جامعه اكنون برسد.
    
    آينده جوانمردي در ايران
    محمدي اصل درباره آينده وضعيت جوانمردي در جامعه ايراني مي گويد: اگر جامعه نيازهاي اعضاي خود را برآورده كند يعني افراد ببينند و حس كنند كه جامعه به آنان متعهد است و همچنين الگوهاي قوي آموزشي و تربيتي داشته باشيم تا مردم با پيشينه و تاريخ خود آشنا شود، بار ديگر جوانمردي به لايه هاي زيرين جامعه نفوذ مي كند و چنين مفهوم والايي دروني خواهد شد.
    وي ادامه مي دهد: آن گاه شاهد خواهيم بود كه چگونه مردم در يك جامعه جوانمرد ديگر نسبت به وقايع و واقعيت هاي دردناك جامعه بي تفاوت نيستند بلكه خود به صحنه مي آيند و در مقابل چنين وقايعي مي ايستند و واكنش نشان مي دهند.
    
    

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: